Dr. Cabdullaahi Maxamed Cabdul-M
waa qoraa iyo khabiir ku takhasusay arrimaha barbaarinta iyo horumarinta carruurta. Wuxuu qoray buugga “من اليوم لن تنام حزينا يا بني” (Laga bilaabo maanta, wiilkaygiiyow, ma seexan doontid adigoo murugaysan), kaas oo diiradda saaraya sidii waalidku u caawin lahaayeen carruurtooda si ay u noqdaan kuwo faraxsan oo guuleysta.
Hordhac
Buugga “من اليوم لن تنام حزينا يا بني” waa dhaxal waalidnimo oo xambaarsan talooyin qoto dheer oo la xiriira barbaarinta ilmaha. Wuxuu diiradda saarayaa sidii waalidku u dhisi lahaa farxad, rajo, iyo kalsooni ay carruurtoodu ku kortaan.
Buuggu wuxuu si gaar ah u falanqeeyaa saamaynta waalidku ku leeyahay nolosha ilmaha, gaar ahaan ducada ay u diraan, xiriirka ay la dhistaan, iyo sida ay uga caawin karaan xallinta caqabadaha nololeed. Wuxuu xoojinayaa in waalidku si togan u fikiraan, hadalladooda iyo ficiladoodana ay noqdaan kuwo dhisaya mustaqbalka ilmahooda.
Markaad akhrido buuggan, waxaad heli doontaa talooyin wax ku ool ah oo kaa caawinaya inaad noqoto waalid dhisa mustaqbal ifaya, fahma dareenka ilmaha, ugana hortaga murugada iyo walbahaarka ay la kulmi karaan. Waa buug ay tahay in uu akhriyo qof kasta oo xiisaynaya barbaarinta wanaagsan iyo dhismaha jiil faraxsan.
1: Cutubkan koowaad 1aad ee buugga “من اليوم لن تنام حزينا يا بني” wuxuu cinwaan uga dhigay “Ducada Waalidka waa Furaha farxada Carruurta” (دعاء الآباء مفتاح سعادة الأبناء)
Qaybtani waxay ka hadlaysaa:
•Saamaynta ducada wanaagsan ee waalidku u duceeyo ilmahooda, taasoo horseedi karta nolol farxad leh iyo guul.
•Dhibaatada ay leedahay Habaarka ee waalidku u habaaro ilmahiisa , taasoo mararka qaar sababi karta dhibaato nololeed.
•Wuxuu qoraagu xusay in waalidka ducooyinkooda ay tahay in ay noqdaan kuwo wanaagsan si ay ilmahoodu u helaan nolol barako leh.
Buuggu wuxuu dhiirrigelinayaa in waalidku badiyaan ducada wanaagsan, maadaama ay door weyn ka ciyaarto wanaagga iyo horumarka carruurta.
! Qaybtan “دعاء الآباء مفتاح سعادة الأبناء” ee buugga waxay xustay dhowr tusaale oo muujinaya saamaynta ducada waalidka ee ilmahooda. Waa kuwan saddex tusaale oo muhiim ah:
1.Tusaale Ku Saabsan Duco Wanaagsan
•Waxaa la sheegay in waalid badiyay ducada wanaagsan ee uu u dirayo wiilkiisa, isagoo had iyo jeer u rajeynayay guul iyo farxad. Wiilkan, inkastoo uu wajahay caqabado nololeed, ugu dambeyn wuu guuleystay, taasoo loo aanaynayo ducadii waalidkiisa.
2.Tusaale Ku Saabsan Habaar
•Qisadan waxay ka hadlaysaa waalid si aan ula kac ahayn u habaartay ilmihiisa, isagoo ku yiri: “Ilaahay kuma fududeyeeyo arrimahaaga!” Wiilki , si lama filaan ah, wuxuu la kulmay dhibaatooyin badan oo nololeed, taasoo waalidka ka dhigtay inuu ka qoomameeyo ducadiisii xumeyd.
3.Tusaale Ku Saabsan Saamaynta Ducada Hooyada
Hooyo u ducaysay gabadheedii iyadoo u rajaynaysa inay noqoto qof wanaagsan oo dadku jeclaadaan, Gabadhaasi waxay noqotay qof la jecel yahay, oo bulshadeedu aad u qiimeyso, taasoo muujinaysa in ducadii hooyadeed ay raad weyn ku yeelatay nolosheeda.
Buuggu wuxuu xoojinayaa in waalidku taxaddar dheeraad ah u yeeshaan hadalladooda, maadaama ducadoodu ay si togan ama si tabanba u saamayn karto mustaqbalka carruurtooda.
2 : Cutubka Labaad
Cutubka labaad ee Buugga wuxuu diiradda saarayaa muhiimadda ay leedahay in fikirka la beddelo lagana gudbo kaliya maqalka ama dhageysiga muxaadarooyinka si loo gaaro ficil wax ku ool ah.
Waxyaabaha ugu muhiimsan ee cutubkan lagu xusay:
1.Ka Gudubka Hadal Kaliya – Waxaa la adkeeyay in aan la isku koobin maqalka muxaadarooyinka iyo fikradaha la iska dhageysto, balse la abuuro ficil wax ku ool ah oo nolosha wax ka beddelaya.
2.Ku Dhaqanka Xikmadaha – Fikirka wanaagsan oo la adeegsan waayo wuxuu noqonayaa mid aan wax qiimo ah lahayn. Sidaa darteed, waxaa la dhiirrigelinayaa in aqoonta la baranayo loo beddelo dhaqan la raaco.
3.Tallaabo Qaadasho iyo Ficil – Buuggu wuxuu xoojinayaa in qofku barto sidii uu u hirgelin lahaa waxyaabaha uu fahmay, halkii uu ku ekaan lahaa maqalka iyo akhriska oo keliya.
Cutubkan wuxuu dhiirrigelinayaa hab nololeed firfircoon oo qofka ka caawinaya inuu naftiisa horumariyo, si dhab ahna uga faa’iidaysto aqoonta uu kasbado.
3.Cutubka saddex aad ee buugga “من اليوم لن تنام حزينا يا بني” wuxuu ka hadlayaa “أحزان الأبناء كيف يصنعها الآباء” (Murugada Carruurta: Sidee waalidku U Sameeyaan?).
Cutubkan wuxuu si qoto dheer uga hadlaya sida aabayaasha (ama waalidiinta guud ahaan) ay saameyn togan ama taban ugu yeelan karaan carruurtooda.
Waxyaabaha ugu muhiimsan ee cutubkan lagu xusay waxaa ka mid ah:
1.Saameynta Waalidka: Aabayaasha iyo hooyooyinka waxay sameeyaan saameyn weyn oo togan iyo mid taban oo ku saabsan nafsiyadda caruurtooda . Sida loo dhaqmo, sida loola dhaqmo, iyo sida loo muujiyo jacaylka ama xanaaqa ayaa saameyn xooggan ku leh caafimaadka maskaxda ee carruurta.
2.Dhibaatooyinka Waalidiinta: Waxaa sidoo kale la eegayaa dhibaatooyinka ay waalidiinta qaarkood sameeyaan, sida ku xadgudubka, amarka iyo ka hortagga kalsoonida carruurta. Dhibaatooyinkaas waxay horseedi karaan murugo iyo xanuun gudaha ah oo caruurtu ay la kulmaan.
3.Kordhinta Xiriirka Waalidka iyo Carruurta: Buuggu wuxuu xoojinayaa muhiimadda xiriirka wanaagsan ee waalidka iyo ilmaha, iyadoo si togan loo fahmayo baahida carruurta si loo dhiso xiriir caafimaad qaba oo keena farxad iyo horumar nafsadeed.
Cutubkan wuxuu dadka waalidka ah ku boorinayaa inay ka fikiraan sida ay ula dhaqmaan carruurtooda, si aysan uga dhalan murugo ama dhibaatooyin waaweyn oo ay waalidnimadooda iyo dhaqankooda ku sameeyaan.
Cutubka wuxuu si qoto dheer u falanqeeyaa sida waalidiintu, iyaga oo aan u jeedin, ay u curin karaan murugada carruurtooda. Wuxuu xoojinayaa fikradda ah in ereyada ay waalidku adeegsadaan ay saameyn xooggan ku yeelan karaan nolosha mustaqbalka ee carruurtooda.
Qodobbada ugu Muhiimsan ee Cutubka 3aad
1.Dhaqan la’aanta Waalidka oo Sababa Kalsooni-darro
•Qofka sheekada ku jira wuxuu xusay in waalidkiisu mar walba ku tilmaami jireen mid fashilmay, aan wax wanaagsan qaban karin, ama aan caqli badaneyn. Hadalladan waxay hoos u dhigeen kalsoonidiisii, taasoo keentay inuu qaato nolol uu had iyo jeer ka baqo guul-darro iyo dhaleeceyn.
•Waalidiintu waxay u maleyn karaan in ay dhiirrigelinayaan ilmahooda iyaga oo bar-bar dhigaya kuwo kale ama dhaleeceynaya, laakiin dhab ahaantii waxay carqaladeynayaan horumarkooda nafsadeed. 2.Ereyada Xun iyo Saameyntooda
•Hadallo sida “Maxaad waxba u baran weyday?” “Waa lagaa fiicanyahay!” iyo “Waa lagu daalay!” waxay ilmaha u keenaan dareen hooseyn ah oo uu la koro.
•Cutubku wuxuu muujinayaa in ilmaha laga yaabo inuu xasuusto hadalladan inta uu nool yahay, taasoo horseedi karta cabsi joogto ah oo uu ka qabo fashilka, iyo inuu dareemo inuusan u qalmin farxad.
3.Farxadda Carruurta oo Waalidka uu Xaddido
•Waalidiinta waxaa lagu dhaleeceynayaa inay mararka qaar si aan kas ahayn u diidaan farxadda carruurtooda iyaga oo hadallo xun u sheegaya.
•Waxay ku adag tahay carruurta in ay muujiyaan dareenkooda marka si joogto ah loo niyad jebiyo, taasoo keeni karta inay noqdaan dad aan is muujin karin mustaqbalka. 4.Xalka: Sida Loo Dhiirrigeliyo Carruurta
•Waalidka waa inuu si taxaddar leh ula dhaqmo carruurtiisa, oo uu adeegsado hadallo dhiirrigelin leh halkii uu ka adeegsani lahaa hadallo niyad jebinaya.
•Waa in waalidku aqoonsadaa dadaalka ilmaha halkii ay ka eegi lahaayeen kaliya khaladaadka uu sameeyo.
•Waa in waalidku ilmihiisa dareensiiyo inuu qiimo leeyahay, xitaa marka uu guul-darro la kulmo.
Cutubka 3aad wuxuu muujinayaa sida waalidiintu ay si aan ula kac ahayn carruurtooda ugu abuuri karaan murugo iyo kalsooni-darro, isagoo xoojinaya muhiimada ay leedahay adeegsiga hadallo wanaagsan oo kor u qaadaya nafsiyadda carruurta.
4:Cutubka 4aad: “الحسنات في إسعاد البنات” (Ajarka ku jira farxad gelinta gabdhaha)
Cutubkani wuxuu ka hadlayaa muhiimada ay leedahay in gabdhaha la siiyo farxad, jacayl, iyo xurmo, isagoo si gaar ah u xoojinaya ajarka iyo abaalka ay leedahay barbaarinta gabdhaha si wanaagsan. Wuxuu sidoo kale iftiiminayaa kaalinta waalidiinta, gaar ahaan aabbaha, ee kobcinta dareenka kalsoonida iyo farxadda gabdhaha.
Qodobbada Ugu Muhiimsan ee Cutubka:
1.Faa’iidada uu qofku ka helo farxad gelinta gabdhaha
•Diinta Islaamku waxay aad u dhiirrigelisaa daryeelka gabdhaha, iyadoo Nabigu (NNKH) uu si cad u sheegay in qofkii si wanaagsan u kora gabdhihiisa uu helo ajar weyn.
•Waalidiinta la taliya inaysan gabdhahooda dareensiin daciifnimo ama inay yihiin kuwa ka qiimo yar wiilasha, balse ay tahay in la siiyo kalsooni iyo dhiirrigelin.
2.Doorka aabbaha iyo hooyada ee korriinka gabdhaha
•Aabbaha waa inuu gabadhiisa la yeesho xidhiidh wanaagsan, una muujiyo jacayl iyo daryeel.
•Hooyadu waa tiir muhiim u ah tarbiyadda gabdhaha, waxayna door weyn ka ciyaartaa kobcinta shakhsiyadda wanaagsan. 3.Sidii loo xoojin lahaa farxadda gabdhaha
•In gabdhaha lagu dhiirrigeliyo waxbarashada iyo horumarka.
•In lagu beero kalsooni ay nolosha kula macaamilaan si geesinimo leh.
•In la dhegaysto baahiyahooda dareen iyo niyadeed.
4.Ajarka diimeed ee barbaarinta wanaagsan
•Islaamku wuxuu xusay in barbaarinta gabdhaha si togan ay tahay dariiq loo maro Jannada.
•Axaadiis badan ayaa tilmaamaya in qofkii gabdhihiisa si wanaagsan u korin jiray uu ku abaalmarin doono Jannada.
Tusaale Nololeed:
Aabbe Hayaan waa nin muslim ah oo ku nool magaalo yar. Wuxuu leeyahay saddex gabdhood, wuxuuna si aad ah ugu dadaalaa in uu si wanaagsan u barbaariyo. Wuxuu u dhiirrigeliyaa waxbarashada, wuxuuna la wadaagaa waqti tayaysan. Maalin maalmaha kamid ah, gabadhiisa weyn oo 12 jir ah ayaa ku tidhi:
“Aabbo, waxaan rabaa inaan noqdo dhakhtar caawiya dadka saboolka ah!”
Intuu dhoolla-caddeeyay ayuu ku yidhi: “Aad baan kuugu faraxsanahay, waxaan kuu rajeynayaa guul, wax kasta oo aad u baahan tahayna waan kugu garab taaganahay.”
Gabadhii dareentay kalsoonida aabbaheed, waxayna dadaashay ilaa ay noqotay dhakhtar la wada jecel yahay. Tusaalahan wuxuu muujinayaa sida farxad gelinta iyo dhiirrigelinta gabdhaha ay uga caawin karto inay gaaraan riyadooda.
Cutubkani wuxuu waalidiinta barayaa in gabdhaha la siiyo xushmad, jacayl, iyo farxad, taasoo keeni karta koboc maskaxeed, nafeed, iyo mid bulsho oo wanaagsan. Waxa uu si qoto dheer u sharraxayaa ajarka diineed ee la helo marka la daryeelo gabdhaha, taasoo ah wax muhiim u ah nolosha qof walba.
5:Cutubka 5aad wuxuu cinwaankiisu yahay:
“ابني صاحب الطلبات الكثيرة متى يكون سعيداً؟”
(“Wiilkayga codsiyada badan leh, goorma ayuu noqonayaa mid faraxsan?”)
Cutubkani wuxuu ka hadlayaa sida waalidiintu ula tacaali karaan carruurta mar kasta wax dalbata (codsiyo badan leh). Wuxuu xoojinayaa fahamka sababta carruurta u codsadaan waxyaabo badan iyo sida loogu hago dariiq sax ah oo ay ku baran karaan qanacsanaanta iyo farxadda dhabta ah.
Qodobada Muhiimka ah:
1.Maxaa sababa in carruurta ay codsadaan wax badan?
•U baahan dareen, jacayl, ama la joogis waalid.
•Saameynta bulshada iyo xayeysiisyada (waxay arkaan waxyaabaha ay rabaan).
•Barashada in la siiyo wax kasta oo ay rabaan. 2.Sidee loo xakameyn karaa?
•In la baro sabirka iyo qanacsanaanta.
•In la fahamsiiyo qiimaha waxyaabaha (in la kasbado).
•In la xaddido waxyaabaha la siiyo si ay u bartaan qadarin. 3.Sidee ilmuhu noqon karaa Mid faraxsan?
•Farxadda dhabta ah waxay ka timaaddaa xidhiidhka qoyska, kalsoonida nafta, iyo barashada mahadnaqa.
•In la siiyo waqti tayo leh halkii waxyaabo badan la siin lahaa.
Cutubkani wuxuu waalidiinta baraa inay carruurtooda ka caawiyaan helidda farxad waarta, halkii ay wax kasta oo ay dalbadaan si fudud u siin lahaayeen.
6:Cutubka: 6aad “يا بني، لا تسمح للكلمات السلبية أن تغزو حياتك”
(Wiilkaygiiyow, ha u oggolaan erayada xunxun inay noloshaada qabsadaan)
Cutubkani wuxuu xooga saarayaa saameynta ereyada xunxun ee nolosha qofka, gaar ahaan carruurta iyo dhallinyarada. Wuxuu iftiiminayaa sida hadallada taban ay uga hortegi karaan horumarka, kalsoonida nafta, iyo farxadda qofka.
Qodobada Muhiimka ah:
1.Awoodda Hadalka:
•Erayada wanaagsan waxay kor u qaadaan kalsoonida qofka iyo yididiiladiisa.
•Hadallada xunxun waxay keenaan niyad-jab iyo shaki nafta ah.
2.Saamaynta Bulshada:
Mararka qaar, dadka kugu dhow (qoys, saaxiibo, macallimiin) waxay si ula kac ah ama si aan la ogayn u isticmaalaan hadallo niyad-jab leh.
Waa muhiim in qofku barto sida uu uga dhago-adaygi karo hadallada taban.
3.Sida Loo Ilaaliyo Naf-Aqoonsiga:
•In la iska indho tiro hadallada xunxun ee burburinaya riyadaada.
•In la isku dhiirrigeliyo fikrado wanaagsan iyo erayo dhiirrigelin leh.
•In qofku naftiisa la sheekeysto oo uu isticmaalo hadallo wanaagsan sida “waan awoodaa” iyo “wax walba waan baran karaa.”
Tusaale:
Haddii qof lagu yiraahdo, “Adigu waligaa ma guulaysan doontid,” halkii uu qaadan lahaa hadalkaas oo uu hoos isu dhigi lahaa, waa inuu beddelaa fikirkiisa oo yiraahdaa, “Waxaan dadaalayaa si aan guulo u gaaro.”
Cutubkani wuxuu fariin muhiim ah u dirayaa dhalinyarada, isagoo xasuusinaya in hadallada ay maqlaan ay saameyn ku leeyihiin noloshooda, balse ay iyagu awood u leeyihiin inay doortaan kuwa ay aaminsan yihiin.
7:Cutubka:7aad “ابني الفاشل كيف أحبه؟”
(Wiilkayga guul-darraystay, sideen u jeclaadaa?)
Cutubkani wuxuu xooga saarayaa sida waalidiintu ula tacaali karaan carruurta la kulma guul-darrooyin iyo sida jacaylka waalidku uga caawin karo inay ka gudbaan niyad-jabka. Waxa uu si qoto dheer u falanqeeyaa fahamka guul-darrada, saamaynteeda, iyo doorka waalidka ee dhiirrigelinta ilmaha.
Qodobada Muhiimka ah:
1.Maxaa sababa in ilmo guul-darraysto?
•Cabsi uu ka qabo in la fashiliyo.
•Kalsooni darro iyo aaminsanaan la’aan.
•Dhiirrigelin la’aan iyo cadaadis badan oo ka yimaada waalidka.
•Qaab waxbarasho ama nolol aan ku habboonayn. 2.Sidee waalidku u caawin karaa ilmihiisa?
•Jacayl shuruud la’aan ah: Ilmuhu waa inuu dareemaa in waalidkiisu jecel yahay xitaa haddii uusan guuleysan.
•Dhiirrigelin joogto ah: Halkii lagu dhaleecayn lahaa guul-darrada, waa in la xoojiyo dadaalkiisa.
•In la fahmo dhibaatada: Waalidku waa inuu fahmaa sababta uu ilmuhu guul-darraystay si uu u helo xal sax ah.
•In ilmuhu ogaado in guul-darradu aysan dhamaad ahayn: Waa inuu barto in guul-darradu tahay jid laga baran karo wax badan, halkii ay noqon lahayd sabab uu u niyad-jabo.
3 Sidee loo dhisaa kalsoonida ilmuhu naftiisa ku qabo?
•In la xasuusiyo guulihii hore ee uu gaaray, xitaa kuwa yaryar.
•In laga fogaado barbar dhigga carruurta kale.
•In la siiyo fursado uu ku horumariyo kartidiisa oo uu dareemo guul.
Tusaale:
Haddii ilmo imtixaan ku guul-darraysto, halkii lagu canaanan lahaa, waa inuu waalidku yiraahdaa:
“Waan arkaa inaad dadaashay, maxaan sameyn karnaa si aad u horumarto?”
Taasi waxay ilmuhu dareensiinaysaa in waalidku garab taagan yahay oo uusan qiimihiisu ku xirnayn natiijo kaliya.
Cutubkani wuxuu waalidiinta barayaa in guul-darrada ilmuhu aysan noqonin mid dhaawacda xiriirkooda, balse ay tahay fursad uu ilmuhu wax ku barto, si uu u noqdo mid adkaysta oo naftiisa aamina.
8:Cutubka: 8aad “لا تسمح للكلمات السلبية أن تغزو حياتك”
(Wiilkaygiiyow, ha u ogolaan ereyada xunxun inay noloshaada qabsadaan.
Cutubkani wuxuu diiradda saarayaa saamaynta ereyada xunxun ee nolosha qofka, gaar ahaan dhallinyarada , iyo sida looga hortagi karo in ay niyadda jebiyaan ama horumarka hakiiyaan.
Qodobada Muhiimka ah:
1.Saamaynta ereyada xunxun
•Ereyada taban waxay burburiyaan kalsoonida qofka.
•Waxay keeni karaan niyad-jab iyo dareen daciifnimo.
•Waxay xaddidaan awoodda qofka uu is-bedel ku samayn karo. 2.Sidee looga hortagi karaa ereyada taban?
•In aan la aaminin dhaliilaha aan dhabta ahayn ee dadka kale sheegaan.
•In la barto in wax walba laga eego dhinaca wanaagsan.
•In qofku is-xasuusiyo wanaaggiisa iyo guulihiisa.
3.Saamaynta ereyada wanaagsan
•Waxay kor u qaadaan kalsoonida qofka.
•Waxay dhiirrigeliyaan horumar iyo dadaal badan.
•Waxay abuuraan niyad wanaagsan iyo jawi farxad leh.
Tusaale:
Haddii qof kuu yiraahdo: “Ma guulaysan doontid, waqti baad iska luminaysaa.”
Waa inaad uga jawaabtaa: “Anigu waan isku dayayaa, dadaalkaygu wuu i horumarinayaa.”
Cutubkani wuxuu qofka baraa in uu iska ilaaliyo ereyada xunxun ee wax duminaya, ayna muhiim tahay in uu noloshiisa ku maaweeliyo fikrado wanaagsan iyo dad dhiirrigeliya.
9:Cutubka9aad : “من اليوم لن تكره المدرسة يا بني”
(Wiilkaygiiyow, laga bilaabo maanta ma necbaan doontid iskuulka)
Cutubkani wuxuu diiradda saarayaa sidii waalidiintu uga caawin lahaayeen carruurtooda inay jeclaadaan iskuulka oo ay ka gudbaan neceybka ama cabsida ay u qabaan. Waxaa lagu falanqeeyaa sababaha keena in ilmuhu neceb yahay iskuulka iyo talooyin wax ku ool ah oo lagu xallin karo arrintan.
Qodobada Muhiimka ah: 1.Sababaha Ilmaha U Neceb Yahay Iskuulka:
•Cabsida Kala Tagga: Ilmuhu wuxuu ka baqayaa inuu ka fogaado waalidkiis, gaar ahaan marka uu yaryahay.
•Dhibaatooyinka Bulshada: Dhibaatooyinka ay la kulmaan asxaabta ama macallimiinta, sida dhibaataynta ama faquuqa.
•Dhibaatooyinka Waxbarashada: Dhibaatooyinka fahamka maadooyinka ama culayska shaqada guriga.
•Jawiga Iskuulka: Haddii jawiga iskuulku uusan dhiirrigelin ama uusan ammaan ahayn.
•Dhibaatooyinka Guriga: Dhibaatooyinka qoyska sida muranka waalidka ama isbeddelada waaweyn ee nolosha.
2.Talooyin Waalidku U Raaci Karo Inay Ilmaha Ka Caawiyaan Jeclaanta Iskuulka:
•Dhiirrigelinta Wanaagga Iskuulka: Ka hadal waxyaabaha wanaagsan ee iskuulka sida saaxiibbada cusub iyo waxyaabaha xiisaha leh ee la barto.
3.•Xiriir Wanaagsan La Yeelo Macallimiinta: La xiriir macallimiinta si aad u fahanto xaaladda ilmaha iyo inaad ka wada shaqeysaan horumarkiisa.
•Abuurista Nidaam Joogto ah: Samee jadwal joogto ah oo loogu talagalay hurdada, cuntada, iyo shaqada guriga si ilmuhu u dareemo xasillooni.
•Dhegeysiga Iyo Fahamka: Dhegeyso walaacyada ilmahaaga oo isku day inaad fahanto waxa sababa neceybka iskuulka.
•Dhiirrigelinta Saaxiibtinimada: Ka caawi ilmahaaga inuu sameeyo saaxiibo iskuulka si uu u dareemo inuu qayb ka yahay bulshada iskuulka.
•Ka Qayb Qaadashada Hawlaha Iskuulka: Ka qayb qaado hawlaha iskuulka sida kulamada waalidka iyo macallimiinta ama munaasabadaha gaarka ah si aad u muujiso taageeradaada.
•Raadinta Caawimaad Dheeraad ah: Haddii dhibaatooyinku sii socdaan, ka raadso caawimaad xirfadlayaal sida la-taliyayaasha ama cilmi-nafsiga carruurta.
Tusaale:
Haddii ilmuhu ka cawdo in asxaabtiisu ay dhibaataynayaan, waalidku wuxuu la hadli karaa macallinka si loo xalliyo dhibaatadaas, isla markaana wuxuu ilmihiisa barayaa xirfadaha bulshada sida sida loo sameeyo saaxiibo cusub iyo sida loo xalliyo khilaafaadka.
Cutubkani wuxuu waalidiinta siinayaa faham qoto dheer oo ku saabsan sababaha ilmaha uga cabsadaan ama uga neceb yihiin iskuulka, wuxuuna bixiyaa talooyin wax ku ool ah oo lagu caawin karo ilmaha inay jeclaadaan waxbarashada oo ay ku guuleystaan noloshooda waxbarasho.
10: Cutubka:10aad “علم ابنك كيف يشكو حزنه إلى الله”
(Bar ilmahaaga sida uu uga cawdo xanuunkiisa Alle hortiisa)
Cutubkani wuxuu diiradda saarayaa muhiimadda ah in carruurta la baro sida ay ugu tiirsanaadaan Alle marka ay la kulmaan murugo ama dhibaatooyin nolosha ah. Waxaa lagu iftiiminayaa sida ducada iyo cibaadada ay uga caawin karaan ilmaha inay helaan xasillooni iyo nafis.
Qodobada Muhiimka ah:
1.Fahamka Murugada iyo Dhibaatooyinka:
•Carruurtu waxay la kulmaan xaalado murugo leh sida dadka waaweyn, sida khasaaraha, niyad-jabka, ama cabsida.
•Waa muhiim in waalidiintu aqoonsadaan dareenka ilmaha oo ay si dhab ah u dhegeystaan. 2.Doorka Ducada iyo Cibaadada:
•Ducadu waa hab uu qofku ku xalliyo murugada oo uu ku helo nafis.
•Barida ilmaha inay Alle la hadlaan waxay siinaysaa dareen ah in ay leeyihiin cid ay ku tiirsanaadaan xilliyada adag.
3.Sida Loo Baro Ilmaha Inay U Cawdaan Alle:
•Tusaale Fiican U Noqo: Waalidku waa inuu ku muujiyaa nolol maalmeedkiisa sida uu Alle ugu tiirsan yahay, si ilmuhu u arko una barto.
•Ducada Baro: Bar ilmaha ducooyin fudud oo ay ku cawdaan marka ay murugoodaan.
•Waqti U Qabo Cibaadada: Samee waqtiyo gaar ah oo aad ilmahaaga la tukatid ama la akhrisatid Qur’aanka, si ay u dareemaan muhiimadda cibaadada.
•Dhegeysi Firfircoon: Marka ilmuhu kuu yimaado isagoo murugaysan, dhegeyso si taxadar leh, kadibna ku dhiirrigeli inuu Alle u cawdo.
•Xasuusi In Alle Maqlaayo: U sheeg ilmaha in Alle mar walba maqlaayo oo fahmaayo dareenkooda, xitaa haddii aysan dadka kale fahmin.
4.Faa’iidooyinka U Cawashada Alle:
•Xasillooni Nafsi Ah: Ilmuhu wuxuu helayaa nafis iyo degenaansho.
•Kalsooni Ku Qabidda In Dhibaatadu Dhamaanayso: Wuxuu dareemayaa in dhibaatadu tahay mid kumeelgaar ah oo uu Alle ka saari karo.
•Xoojinta Iimaanka: Waxay kordhisaa xiriirka ilmaha iyo Alle, taasoo ka caawisa inay noqdaan kuwo iimaan leh oo adkaysi u leh dhibaatooyinka nolosha.
Tusaale:
Haddii ilmuhu ka murugoodo khasaaraha saaxiib, waalidku wuxuu ku oran karaa:
“Waan fahamsanahay inaad murugaysan tahay. Aan wada tukanno oo aan Alle ka barinno inuu ku siiyo nafis iyo saaxiibo wanaagsan.”
Taasi waxay ilmuhu dareensiinaysaa in murugadiisa la aqoonsaday, isla markaana waxay baraysaa inuu Alle u cawdo marka uu la kulmo xaalado adag.
Cutubkani wuxuu waalidiinta siinayaa hagitaan ku saabsan sida ay ilmahooda ugu barbaarin karaan inay Alle u cawdaan, taasoo ka caawinaysa inay noqdaan kuwo nafsi ahaan iyo ruux ahaanba caafimaad qaba.
11: Cutubka:11aad “سامحني يا بني، سأتجسس عليك”
(Iga raalli noqo, wiilkaygiiyow , waan ku basaasayaa)
Cutubkani wuxuu diiradda saarayaa doorka waalidka ee ilaalinta carruurtooda, gaar ahaan marka ay timaado arrimaha khaaska ah iyo xurriyadda gaarka ah. Waxaa lagu falanqeeyaa sida waalidiintu u dheellitiri karaan ilaalinta iyo kalsoonida, iyagoo aan ku xadgudbin xurriyadda carruurtooda.
Qodobada Muhiimka ah:
1.Muhiimadda Ilaalinta Waalidka:
•Waalidku wuxuu mas’uul ka yahay badbaadada iyo barbaarinta ilmaha.
•Ilaalinta waxay ka hortagtaa khataro badan oo ilmaha soo food saari kara, sida saameynta xun ee saaxiibbada ama khataraha internetka.
2.Xadgudubka Xurriyadda Gaarka ah:
•Basaasida joogtada ah waxay dhaawacdaa kalsoonida u dhexeysa waalidka iyo ilmaha.
•Waxay keeni kartaa in ilmuhu dareemo in aan la aaminin, taasoo saameyn taban ku yeelan karta nafsaddiisa.
3.Sida Loo Dheellitiri Karo Ilaalinta iyo Kalsoonida:
•Xiriir Furan: Samee xiriir furan oo ku saleysan kalsooni iyo wada hadal, si ilmuhu ugu yimaado marka uu dhibaato la kulmo.
•Baro Ilmaha Mas’uuliyadda: Ku bar ilmahaaga sida loo qaato go’aanno sax ah iyo in uu fahmo cawaaqibka ficilladiisa.
•La Soco Laakiin Ha Xadgudbin: Waa muhiim in waalidku la socdo nolosha ilmaha, laakiin aan lagu xadgudbin xurriyaddiisa gaarka ah.
•Samee Xeerar Cad: Dejinta xeerar iyo xuduudo cad oo ku saabsan isticmaalka internetka iyo saaxiibbada, iyadoo la sharxayo sababaha xeerarkaas.
•Dhegeysi iyo Faham: Marka ilmuhu kuu yimaado isagoo leh walaac ama su’aal, dhegeyso si taxadar leh oo isku day inaad fahanto aragtidiisa. 4.Talooyin Waalidka:
•Ha Noqon Mid Xukun Badan: Ka fogow inaad noqoto mid amarro badan bixiya oo aan dhegeysan aragtida ilmaha.
•Dhiirrigeli Kalsoonida: Ku dhiirrigeli ilmahaaga inuu kula wadaago wixii dhibaato ah ama su’aalo uu qabo.
•Ka Fogoow Basaasida Qarsoon: Haddii aad u baahan tahay inaad la socoto ilmahaaga, samee si furan oo daahfuran, adigoo u sharxaya sababaha.
•Raadi Caawimaad Haddii Loo Baahan Yahay: Haddii aad dareento in ilmahaagu halis ku jiro ama uu la kulmayo dhibaatooyin waaweyn, raadi caawimaad xirfadlayaal sida la-taliyayaasha ama cilmi-nafsiga carruurta.
Tusaale:
Haddii aad ka walwalsan tahay isticmaalka internetka ee ilmahaaga, halkii aad si qarsoodi ah u eegi lahayd taariikhda daalacashadiisa, waxaad la yeelan kartaa wada hadal furan oo ku saabsan khataraha internetka iyo sababta ay muhiim u tahay in la ilaaliyo. Waxaad dejin kartaa xeerar cad oo ku saabsan isticmaalka internetka, adigoo u sharxaya sababaha xeerarkaas.
Cutubkani wuxuu waalidiinta siinayaa faham qoto dheer oo ku saabsan sida loo dheellitiri karo ilaalinta iyo kalsoonida, si loo hubiyo badbaadada ilmaha iyada oo aan lagu xadgudbin xurriyaddiisa gaarka ah.
12: Cutubka 12aad :
“كيف يحفظ طفلك القرآن بدون ضرب وأحزان؟”
(Sidee ilmahaaga loogu xifdisiiyaa Qur’aanka adigoon garaacin ama murugayn?)
Cutubkani wuxuu diiradda saarayaa sida waalidiintu uga caawin karaan carruurtooda xifdinta Qur’aanka si dabacsan oo jacayl iyo dhiirrigelin leh, iyada oo aan la adeegsan wax cabsi-gelin ah sida garaacid ama canaan daran.
Qodobada Muhiimka ah ee lagu xusay:
1.Jacayl iyo Xiriir Wanaagsan – Ilmuhu waa inuu dareemaa kalgacal iyo dhiirrigelin marka uu Qur’aanka baranayo.
2.Tusaale Fiican Noqo – Waalidka iyo macallimiintu waa inay muujiyaan anshax wanaagsan iyo xiise ay u qabaan Qur’aanka.
3.Deegaan Qur’aanka ku Habboon – Guri Qur’aan akhrintiisu joogto tahay waxay caawisaa ilmuhu inuu la qabsado xifdinta.
4.Ku celcelis iyo Barnaamij Joogto ah – Xifdintu waxay u baahan tahay jadwal lagu celceliyo si tartiib tartiib ah.
5.Ku Abaal-mari Ilmuhu Markuu Guul Gaaro – Abaalmarintu waxay dhiirrigelisaa jacaylka uu ilmuhu u yeesho xifdinta.
6. Ka fagow ciqaabta iyo cabsigelinta – Qur’aanka waa in lagu barto jacayl iyo xamaasad, ma aha cabsi iyo ciqaab.
Cutubkani wuxuu dhiirrigelinayaa hab-dhaqan dagan oo waalidka iyo macallimiintu ay carruurta ku baraan Qur’aanka iyada oo la adeegsanaayo kalgacal, dulqaad, iyo dhiirrigelin.
13:Cutubka 13aad “من اليوم لن تنام حزينا يا بني” wuxuu cinwaankiisu yahay:
“لن أكون أبا ثقيلاً” (Ma Noqon Doono Aabbe Culus)
Dulucda Cutubka
Cutubkani wuxuu diiradda saarayaa sida waalidiintu uga fogaadaan in ay carruurtooda ku culaysiyaan dabeecado adag, amaro aan loo baahnayn, iyo xiriir xakamayn badan. Wuxuu dhiirrigelinayaa in waalidku noqdo mid u dhow ilmahiisa, fahma baahiyahooda, kuna hago kalgacal iyo dulqaad, halkii uu ka noqon lahaa qof ay carruurtu ka baqaan ama ka cabsadaan.
Qodobada Muhiimka ah ee Cutubka
1. Waa Maxay Macnaha “Aabbe Culus”?
Aabbe culus waa mid had iyo jeer amro ilmahiisa oo aan u oggolaan xorriyad fikir iyo doorasho.
Wuxuu adeegsadaa cadaadis badan si ilmuhu ugu dhaqmo sida uu rabo, taas oo keeni karta kala fogaansho.
Mararka qaar, wuxuu ilmihiisa saaraa culays xagga waxbarashada, nolosha, ama hab-dhaqanka, iyadoon loo fiirsan dareenkooda.
2. Xiriirka Wanaagsan ee Waalidka iyo Ilmihiisa
•Waa muhiim in waalidku noqdo qof fahma ilmahiisa, lana socdo dareenkooda iyo baahiyahooda.
•Carruurtu waxay u baahan yihiin qof ay la wadaagaan fikradahooda, dareenkooda, iyo riyooyinkooda iyagoo aan ka baqayn in la canaanto.
•Ilmuhu waa in uu dareemaa in waalidkiisu yahay saaxiib iyo hage, ee uusan ahayn kaliya qof xukuma.
3. Maxaa Dhici Kara Haddii Aabuhu Noqdo Mid Culus?
•Carruurta waxay dareemaan cabsi iyo xakamayn badan.
•Xiriirka u dhaxeeya waalidka iyo ilmuhu wuu xumaan karaa.
•Ilmuhu wuxuu ka fogaadaa waalidkiisa oo wuxuu dooran karaa in uu dareenkiisa la wadaago dad kale.
•Wuxuu lumin karaa kalsoonidiisa iyo kartidiisa go’aan-qaadasho.
4. Sida Loo Noqdo Aabbe Fudud oo Furan
•In ilmuhu dareemo xorriyad xaddidan si ay u helaan kalsooni
•In waalidku dhegeysto ilmahiisa oo fahmo dareenkooda.
•In ilmuhu dareemo jacayl, kalsooni, iyo in la garab taagan yahay.
•In la fahmo in ilmahu leeyahay shakhsiyad u gaar ah oo uusan waalidku ku khasbi karin rabitaankiisa.
Gunaanad
Cutubkani wuxuu dhiirrigelinayaa xiriir waalid-carruur oo Ku dhisan jacayl iyo faham. Wuxuu ka digayaa halista waalidnimada culus, wuxuuna dhiirrigelinayaa in waalidku noqdo qof saaxiib la ah ilmahiisa si uu u kobciyo naf buuxda, kalsooni leh, oo dareenkeeda cabbiri karta.
!
14: Cutubka 14aad “أحزان واقعية وحلول إبداعية” (Murugooyin Dhab ah iyo Xalal Hal-abuur Leh). wuxuu diiradda saaraya sidii loo fahmi lahaa murugada carruurta iyo dhalinyarada, loogana caawin lahaa in ay ka gudbaan dhibaatooyinkooda. Waa cutub muhiim ah oo bixinaya aragtiyo qoto dheer oo ku saabsan cilmi-nafsiga ilmaha iyo sida loola tacaalo dareenkooda. Hoos waxaa ku faahfaahsan qodobada ugu muhiimsan ee cutubkan lagu sharaxayo:
1. Xaaladaha Murugada Carruurta iyo Dhalinyarada
Buuggu wuxuu sharxayaa in carruurtu la kulmaan murugo iyo walaac sababo kala duwan dartood. Qaar ka mid ah xaaladaha murugada ay la kulmaan waxaa ka mid ah:
•Kalinimo iyo dareen cidlo ah – Ilmaha dareemaya in aan la fahmin ama la daryeelin.
•Cadaadis waxbarasho – Markay la kulmaan guuldarrooyin ama cadaadis uga yimaada waalidka iyo macallimiinta.
•Xiriirka qoysnimo ee liita – Sida waalid isku dhaca, furiin, ama dareenka in waalidku aanay la joogin carruurtooda si waqti buuxa leh.
•Saameynta asxaabta iyo bulshada – Xaalado ay ka mid yihiin buuqa iskuulka, culeyska saaxiibada, ama dareenka in laga takooray.
2. Sababaha Keena Murugada
Cutubku wuxuu sharxayaa sababaha ugu waaweyn ee carruurtu u dareemaan murugo iyo niyad-jab:
•Xiriir xumo waalid iyo carruurta u dhaxeeya – Marka waalidku aanay fahmin baahida ilmahooda, taasoo keenta in ilmuhu dareemo cidlo.
•Dhaqan la’aan ku filan – Marka ilmuhu uusan helin hab sax ah oo uu ugu dhaqmo xaaladaha adag.
•Cadaadis badan oo la saaro ilmaha – Markay jiraan rajoyin badan oo laga filayo ilmaha oo aysan buuxin karin, waxay keeni kartaa cabsi iyo walaac.
•Jirdil ama canaan xad-dhaaf ah – Ilmuhu wuxuu dareemaa qiimo-darro haddii uu si joogto ah u maqlo ereyo xun ama si xad-dhaaf ah loo ciqaabo.
3. Xalalka Hal-abuurka leh ee Lagu Xallin Karo Murugada
Cutubkan wuxuu soo bandhigayaa siyaabo waxtar leh oo loogu caawin karo carruurta murugada dareemaysa:
A. Dhageysi Iyo Fahamka Dareenka Carruurta
•Waalidku waa in ay si dhab ah u dhageystaan ilmahooda iyaga oo aan go’aamin ama eedeyn.
• In la ogaado waxa carruurta runti ka walwalsan oo loo muujiyo in laga warqabo dareenkooda.
B. Abuurista Jawi Jacayl Iyo Kalsooni Leh
•Carruurta waa in loo muujiyaa jacayl iyo daryeel si ay dareemaan kalsooni.
•Waa in la yareeyo cadaadiska iyo canaanta badan oo halkii laga canaanan lahaa ilmaha si togan loola hadlo.
C. Kobcinta Xiriirka Wanaagsan Ee Waalidka Iyo Ilmaha
•In waalidku waqti tayo leh la qaato carruurtooda, si ay dareemaan in la jecel yahay.
•In carruurta loo ogolaado inay muujiyaan dareenkooda iyaga oo aan la cabsi gelin.
D. Xalinta Dhibaatooyinka Si Caqliyaysan
•Marka carruurtu la kulmaan xaalado adag, waa in la baro habka ugu fiican ee ay xal ugu heli karaan.
•Halkii laga odhan lahaa “Ha ooyin” ama “Ha ka fekerin,” waa in lagu dhiirrigeliyaa in ay si tartiib tartiib ah uga gudbaan dareenkooda.
E. Dhiirrigelinta Xalalka Hal-abuurka ah
•Carruurta waa in la baro farsamooyin hal-abuur leh sida qorista, sawiridda, ama ciyaaraha si ay u muujiyaan dareenkooda.
•Waa in laga caawiyo inay helaan xirfado ay murugadooda ku maareeyaan, sida ka qeybgalka kooxo bulsho ama hawlo wax ku ool ah.
4. Sheekooyin iyo Xaalado Dhab Ah
Cutubku wuxuu sidoo kale soo bandhigaya tusaalooyin dhabta ah oo muujinaya sida dad kala duwan ay uga gudbeen murugadooda. Waxaa lagu xoojin karaa sheekooyin guul leh oo carruur horay ula kulmay xaalado murugo leh balse ay uga gudbeen caawimaad waalid, macallin, ama qof kale oo garab istaagay.
si kooban :Cutubkani wuxuu bixinayaa faham qoto dheer oo ku saabsan murugada carruurta iyo sida waalidka, macallimiinta, iyo bulshada guud ahaan ay ugu caawin karaan carruurta inay la tacaalaan dareenkooda si caafimaad leh. Waa qeyb muhiim ah oo bixinaysa xalal waxtar leh, taasoo gacan ka geysan karta in carruurta lagu xoojiyo kalsoonida naftooda, loogana ilaaliyo in murugadooda ay keligood la noolaadaan.
Gunaanad: “من اليوم لن تنام حزينا يا بني”
Buuggan, oo uu qoray Ahmad Ramhi, wuxuu diiradda saarayaa sida waalidku u caawin karo carruurtooda si ay uga fogaadaan murugada iyo walaaca. Waa hagaha jaceylka iyo fahamka cilmi-nafsiga carruurta, isagoo bixinaya talooyin wax ku ool ah oo ka caawinaya waalidka, macallimiinta, iyo dadka kale ee daryeelaya carruurta.
Fariinta Ugu Muhiimsan ee Buugga
1.Carruurta waxay u baahan yihiin jacayl iyo kalsooni – In ilmuhu dareemo in la jecel yahay, la fahmo, lana garab taagan yahay, waxay ka hortagtaa murugada iyo niyad-jabka.
2.Dareenka ilmaha waa in la ixtiraamaa – Halkii laga yareyn lahaa dareenkooda, waa in si dhab ah loo dhageysto loona fahmo waxa ay la tacaalayaan.
3.Xalal hal-abuur leh ayaa loo baahan yahay – Xallinta dhibaatooyinka ilmaha looma adeegsan karo ciqaab adag ama canaan joogto ah, balse waa in la isticmaalo xeelado jilicsan oo waxbaris leh.
4.Xiriirka waalidka iyo ilmaha waa in la xoojiyo – Waalidku waa inay si firfircoon uga qeybqaataan nolosha ilmahooda, waqti la qaataan, oo ay si joogto ah u muujiyaan jacayl iyo garab istaag.
5.Xalinta murugada waa hab waxbarasho – Ilmaha waa in la baro sida ay u maareyn karaan dareenkooda iyagoo la siinayo qalab iyo xirfado nafsi ah oo ay la tacaali karaan dhibaatooyinka nolosha.
Buuggu wuxuu la wadaagayaa akhristaha sheekooyin, tusaalooyin nolosha dhabta ah, iyo talooyin cilmiyaysan oo ku saabsan kobcinta nafta ilmaha si ay uga fogaadaan murugada, una gaaraan xasillooni nafsi ah. Waa buug faa’iido leh oo ku habboon waalidka, macallimiinta, iyo qof kasta oo daneynaya korriinka maskaxeed iyo dareen ee carruurta.
