Hordhac
Howard Gardner waa cilmi-nafsi iyo bare Jaamacadeed Maraykan ah, ku dhashay 1943, Pennsylvania (USA).
- Wuxuu caan ku yahay aragtida garaadka badan (Multiple Intelligences Theory) oo sheegaysa in dadka aysan ku koobnayn hal nooc garaad (sida xisaab iyo luqad), balse ay leeyihiin garaadyo kala duwan sida muusig, isdhexgal bulsho, jidh-dhaqaaq, iyo kuwo kale.
- Wuxuu wax ka dhigay Jaamacadda Harvard, isagoo ka tirsan Harvard Graduate School of Education.
- Wuxuu qoray buugaag caan ah oo ay ka mid yihiin: Frames of Mind (1983) iyo The Unschooled Mind (1991).
- Aragtidiisa ayaa wax weyn ka beddeshay habka waxbarashada, iyadoo macallimiinta ku dhiirrigelisay in ay ardayda ku baran karaan si kala duwan oo ku saleysan awooddooda iyo xiisahooda.
Howard Gardner wuxuu muujinayaa in carruurtu si dabiici ah wax u bartaan (sida luqadda iyo ciyaarta) laakiin dugsiga casriga ah inta badan wuu ka hor istaagaa faham qoto dheer, isagoo ku adkeysta xifdi iyo imtixaan.
Cutubka 1: Barashada iyo Caqabadaha
Carruurtu waxay si dabiici ah u bartaan waxyaabo adag, laakiin dugsigu inta badan wuu burburiyaa xiisahooda, isagoo diiradda saaraya xusuus iyo darajo, halkii uu ka dhisi lahaa faham dhab ah.
Cutubka 2: Horumarka Maskaxda
Horumarka ilmaha waxaa saameeya aragtiyo saynisyahanno kala duwan – Darwin, Piaget, iyo Vygotsky – kuwaas oo muujiyay in maskaxda ilmaha aysan ahayn madhan ee ay leedahay awood iyo xaddidaad.
Cutubka 3: Barashada Hore
Ilmuhu wuxuu leeyahay xirfado iyo aqoon hore (intuition) oo dabiici ah, sida aqoonsiga wejiyada iyo fahamka jirka, taas oo waxbarashada dugsigu mararka qaar iska indho tirto.
Cutubka 4: Calaamadaha iyo Astaamaha
Carruurtu waxay dunida ku fahmaan calaamado – luqad, ciyaar, sawir, iyo muusig – taas oo noqon karta saldhig waxbarasho haddii la isticmaalo si habboon.
Cutubka 5: Dunida Carruurta Yaryar
Carruurtu waxay horay u sameystaan “theories” iyagoo ka fikiraya noolaha, walxaha, iyo maskaxda; waxayna adeegsadaan tiro iyo kala saarid, inkastoo fahamkoodu aanu weli saynis ahayn.
Cutubka 6: Qiimaha iyo Dhaqanka Waxbarashada
Waxbarashadu waxay gudbisaa qiyamka, dhaqanka, iyo aqoonta bulshada, laakiin mararka qaar waxay ka fogaataa hal-abuur iyo faham dhab ah.
Cutubka 7: Dugsiga Hay’ad ahaan
Dugsi waa hay’ad bulshada loogu talagalay gudbinta aqoon iyo dhaqamo, balse taariikh ahaan waxaa badanaa diiradda lagu saaray xifdi iyo imtixaan, halkii laga dhisi lahaa faham.
Cutubka 8–9: Dhibaatooyinka Dugsiga
Ardaydu waxay la kulmaan faham khaldan oo joogto ah (sida cilmiga, xisaabta, iyo taariikhda), sababtoo ah dugsigu wuxuu xoogga saaraa hab “hal-jawaab ah” oo aan u diyaarinayn ardayda xaalado nololeed.
Cutubka 10: Raadinta Xalka
Gardner wuxuu la falanqeeyaa aragtida waxbarashada dhaqameed iyo tan horumarsan (progressive), isagoo ku talinaya isku dhaf: xirfadaha aasaasiga ah + faham qoto dheer + hal-abuur.
Cutubka 11: Waxbarashada Hore
Carruurtu waa in lagu baro mashruucyo, matxafyo, iyo tababaro (apprenticeships), si ay ula xiriiraan nolosha dhabta ah halkii ay ku koobnaan lahaayeen buugaag iyo imtixaan.
Cutubka 12: Dhalinyarada iyo Fahamka
Ardayda da’da sare waa in loo diyaariyaa faham adag, iyadoo la burburinayo khaladaadkooda hore (misconceptions) oo lagu barayo xirfado nololeed iyo cilmi qoto dheer.
Cutubka 13: Faham Qaran iyo Caalami
Waxbarashada guuleysa waa mid isku xirta fahamka ardayga, dhaqanka bulshada, iyo heerarka qaran, iyadoo la dhiirrigelinayo wada shaqeyn caalami ah.
Gunaanad
Howard Gardner wuxuu ku doodaa in waxbarashadu aysan ku koobnaan xifdi iyo imtixaan, balse ay tahay in ay kobciso faham dhab ah, hal-abuur, iyo xirfado nololeed.
Carruurtu waxay leeyihiin maskax awood leh oo “aan la barin,” taas oo u baahan waxbarasho ku habboon, si loo abuuro bulsho faham qoto dheer le
W/Q:Nadiira Abdirisak jama
