Nuxurka Buugga Fariin ku socota dhalinyarada

 Magaca  Buugga: “Fariin Ku Socota Dhalinyarada Umadda”

Buuggan waxaa qoray Dr. Raagib Al-Sarjani, oo ah qoraa, cilmi-baare iyo daaci Islaami ah oo si qoto dheer u falanqeeya xaaladda ummadda Muslimka ah, gaar ahaan dhalinyarada .  Wuxuu caan ku yahay qoraallo diini ah oo ku saleysan taariikhda Islaamka, wacyigelinta dhalinyarada, iyo sidii dib loogu soo celin lahaa sharafka ummadda Muslimka ah.

Dr. Raagib wuxuu leeyahay mashruuc weyn oo la yiraahdo “Mashruuca Dib-u-Dhiska Umadda” (مشروع عودة الأمة), wuxuuna aaminsan yahay in isbeddelka ummadda uu ka bilaabanayo faham sax ah, tarbiyo toosan, iyo jiil dhalinyaro firfircoon.

   Buuggu waa fariin si toos ah iyo kalgacal leh ugu socota jiilka da’da yar ee Muslimiinta, kuwaas oo ah tiirka ummadda maanta iyo hoggaamiyeyaasha berri.

Qoraagu wuxuu si geesinimo leh uga hadlayaa mushkiladaha haysta dhalinyarada Muslimiinta — sida niyad-jabka, tusaale la’aanta, tarbiyada liidata, iyo warbaahinta xun — isagoo xalka u raadinaya Qur’aanka, sunnada iyo taariikhda saliimka ah ee Islaamka.

Qoraagu wuxuu ka sheekeynayaa aabe ka cabanaya wiilkiisa oo diin leh balse “aan la jaanqaadin” dhalinyarada kale.

Wuxuu iftiiminayaa qaladka waalidiinta qaar ee ka fahmi waaya ubadkooda suuban.

Fariintu waxay tahay in waalidiintu ay taageeraan ruuxda diinta leh, ee aysan ka carqaladeynin.

Cutubka 1aad: Dhibaatooyinka Dhalinyarada

Dhalinyaradu waxay la daalaa-dhacaayaan dhibaatooyin shakhsi ah sida niyad-jab iyo shaqo la’aan.

Qoraagu wuxuu ku boorinayaa in la fahmo mushkiladaha guud ee ummadda oo laga baxo fikirka shakhsiyeed.

Wuxuu dhiirrigelinayaa in dhalinyaradu noqdaan laf-dhabarta isbeddelka bulshadooda.

Cutubka 2aad: Dhalinyarada Islaamka Gudihiisa

Dhalinyaradu waxay kaalin mug leh ka qaateen horumarka Islaamka ee bilowgii diinta.

Diintu waxay siisaa dhalinyarada kalsooni, xilal, iyo fursado hoggaan.

Qoraagu wuxuu ugu baaqayaa jiilka cusub inay noqdaan kuwo taariikhda la mid ah saxaabada.

Cutubka 3aad: Xaaladda Dhalinyarada Umadda

Dhalinyarada maanta waxaa haysata burbur akhlaaqeed iyo ujeedo la’aan nololeed.

Waxaa luntay qiimihii nolosha iyo dareenkii mas’uuliyadda.

Cutubku wuxuu ugu baaqayaa dhalinyarada inay dib u bartaan qiyamka Islaamka.

Cutubka 4aad: Maxaa Sababay Farqigan Weyn?!

Waxaa jira farqi weyn oo u dhexeeya kartida dhalinyarada iyo natiijada laga filayo.

Qoraagu wuxuu dhaliilayaa nidaamyo khaldan iyo xalal aan waaqici ahayn.

Dhalinyaradu waa in ay fahmaan sababaha dhabta ah si ay isbeddel u keeni karaan.

Sababta Koowaad – Maqnaanshaha Tarbiyada Islaamka

Waxaa meesha ka baxay tarbiyadii wacyiga lahayd ee ku saleysan Qur’aan iyo sunnada.

Dhalinyaradu waxay u leexdeen kooxo iyo mabaa’di aan Islaami ahayn.

Waa lagama maarmaan in la helo barbaarin toosan oo faham iyo waaqici isku dheelitiran.

Sababta Labaad – Maqnaanshaha Tusaale Wanaagsan

Tusaale la’aanta dadkii waaweynaa waxay keentay in dhalinyaradu waayaan dariiq sax ah.

Waalidiinta, macallimiinta, iyo madaxda waa in ay noqdaan kuwo la daydo, aan kaliya hadlin.

Cutubku wuxuu xoojinayaa muhiimadda ficilka iyo anshaxa muuqda.

Sababta Saddexaad – Niyad-Jab (Rajo-beel)

Dhalinyaradu waxay dareemayaan guuldarro iyo quus, taasoo ka timaada xaaladda adag ee ummadda.

Islaamku wuxuu reebay quusta, wuxuuna dhiirrigelinayaa rajo iyo dadaal.

Cutubkani wuxuu baraarujinayaa dhalinyarada in rajo la’aantu tahay dariiq hoos u dhaca.

Sababta Afraad – Warbaahinta

Warbaahinta casriga ah waxay door weyn ku leedahay dhaawaca maskaxda iyo akhlaaqda dhalinyarada.

Waxaa lagu eedeynayaa warbaahinta gudaha iyo dibadda ee faafisa anshax-xumo iyo jahli.

Waa in dhalinyaradu yeeshaan garasho iyo xulasho sax ah marka ay la macaamilayaan warbaahinta.

Gabagabo & Talooyin:

Dhalinyarada waxaa lagu dhiirrigelinayaa inay qaataan go’aan adag oo noloshooda beddela.

Talooyinka waxaa ka mid ah: ka fogaanshaha dembiyada, barashada diinta, xiriirka ehelka iyo masaajidka, iyo nidaaminta waqtiga.

Guusha nolosha waxay bilaabataa marka go’aan sax ah la qaato maanta, lana furo albaabada kheyrka.

W/Q:Nadiira Tissue

Universal design for learnng

 UDL (Universal Design for Learning) waa hab waxbarasho oo loo qaabeeyey in uu ka jawaabo baahiyaha kala duwan ee ardayda. Waxaa lagu micneeyaa:

#Naqshad #Caalami ah oo #Waxbarasho (UDL) waa istaraatijiyad lagu sameeyo manhajyo iyo hababka waxbarasho si ay ugu habboonaadaan ardayda oo dhan – iyadoo la tixgelinayo farqiga u dhexeeya kartidooda, habka ay wax u fahmaan, iyo sida ay u muujiyaan fahankooda.                                            #Saddexda Tiir ee UDL:

                                                                                                   #.   #1Kala duwanaanta helitaanka macluumaadka (Multiple Means of Representation):

 • Ardaydu si kala duwan bay wax u fahmaan: qaar waxay doorbidaan aragga, qaar maqalka, qaarna taabashada ama dhaqdhaqaaqa.

 #Tusaale: in macluumaadka lagu bixiyo qoraal, sawir, muuqaal, iyo sheeko.  

2.#Kala duwanaanta ka qaybgalka (Multiple Means of Engagement):

 • Ardayda si kala duwan bay u xiiseyn karaan ama ugu dhiirran karaan waxbarashada.

 • Tusaale: in la siiyo doorashooyin, in loo oggolaado ardayda inay la shaqeeyaan koox ahaan ama si gooni ah, iyo in loo abuuro jawi ammaan ah oo dhiirrigeliya.

3.#Kala duwanaanta muujinta waxbarashada (Multiple Means of Action and Expression):

 •Ardaydu si kala duwan bay u muujiyaan fahamka ay u leeyihiin maaddooyinka.

 • Tusaale: in la oggolaado in ardaydu u muujiyaan fahamkooda iyagoo wax qoraaya, sawiraaya, hadlaya, sameeya matal ama barnaamij.

#Ujeedada UDL:

 • In dhammaan ardayda, si kasta oo ay u kala duwan yihiin (naafonimo, habka fahamka, asal ahaan, luqad ahaan, iwm), ay helaan fursad siman oo ay ku guuleystaan waxbarashada.

#Faa’iidooyinka UDL:

 • Waxay kordhisaa ka-qaybgalka ardayda oo dhan.

 • Waxay hoos u dhigtaa caqabadaha waxbarasho.

 • Waxay taageertaa sinnaan iyo caddaalad waxbarasho.      W/Q: Nadiira Tissue

Nuxurka Buugga Sida Carruurta Loola Hadlo Si Ay U Dhageystaan, Oo Loo Dhageysto Si Ay U Hadlaan

 

Hordhac Buugga:

Buuggani waa mid aad u caan ah oo ay qoreen Adele Faber iyo Elaine Mazlish, wuxuuna ka mid yahay buugaagta ugu caansan ee waalidiinta iyo barayaasha ka caawiya inay si wax ku ool ah ula xiriiraan carruurta. Waxaa lagu barayaa:

• Sida carruurta loo dhageysto si dhab ah oo la fahmo dareenkooda.
  
  
• Sida looga dhigo in ay kaa maqlaan adigoon qaylin, hanjabin, ama ciqaabin.
  
  
• Sida loo dhiirrigeliyo kalsoonida nafta, madax-bannaanida iyo wada-shaqaynta.
  
  
• Sida loo xaliyo khilaafaadka si deggenaan iyo ixtiraam leh.
  
  

Ujeeddada ugu weyn ee buuggu waa in waalidku ama macallinku uusan noqon “amar bixiye”, balse uu noqdo hagayaal iyo dhagaystayaal leh naxariis iyo faham, taas oo ka caawisa carruurta inay ka baxaan iska hor imaadyada, oo ay u koraan si kalsooni leh.

Cutubka 1: Helping Children Deal with Their Feelings( Ka caawinta carruurta inay la tacaalaan dareenkooda

Ujeeddo: In carruurta la baro in ay aqoonsadaan dareenkooda, waalidkuna uu aqbalo dareenkaas halkii uu ka diidi lahaa.

Farsamooyin:

• Dhageysi buuxa (Full attention)
  
  
• In la yiraahdo “hmm”, “waan arkayaa” – muujinaya in aad fahantay
  
  
• In la magacaabo dareenka: “waxaad u muuqataa murugo”
  
  
• In loo ogolaado rabitaannadooda si mala-awaal ah: “waxaan jeclaan lahaa inaan kuu siiyo baabuurtaada hadda la joogo haddii ay suuragal tahay.”
  
  

Natiijo: Carruurtu waxay dareemaan in la fahmay, waxaana hoos u dhacaya dagaallada iyo muranka.

Cutubka 2: Engaging Cooperation( La shaqaynta carruurta 

Ujeeddo: Sida carruurta loola shaqayn karo si ay waalidkooda ula taliyaan iyaga oo aan laga dhigin amar qaadayaal.

Farsamooyin:

• Sharax waxa dhacay halkii laga dhihi lahaa “jooji” (tusaale: “biyuhu way qulqulayaan” halkii laga dhihi lahaa “jooji ciyaarta!”)
  
  
• Isticmaal kalmado gaaban oo cad
  
  
• Ka hadal dareenkaaga: “waan ka xumahay markaan arko alaabta la isdhex tuurayo”
  
  
• Sii xulashooyin
  
  
• Ku qor farriin halkii aad qaylin lahayd
  
  

Natiijo: Carruurtu waxay dareemaan masuuliyad iyo rabitaan ay ku gacan siiyaan.

Cutubka 3: Alternatives to Punishment( 

Beddelka ciqaabta

Ujeeddo: Sida loo maareeyo dhibaatooyinka carruurta iyadoo aan la ciqaabin.

Farsamooyin:

• Sharax waxa dhacay
  
  
• U sheeg cawaaqibta ficilka
  
  
• Sii talo ku aaddan xal u helid
  
  
• La samee heshiis
  
  
• Dib uga laabo xaalada marka dareenka degmo
  
  

Natiijo: Carruurtu waxay baranayaan in ay ka fakaraan cawaaqibta ficilkooda, halkii ay ka cabsan lahaayeen ciqaab.

Cutubka 4: Encouraging Autonomy. ( Dhiirrigelinta madax-bannaanida carruurta

Ujeeddo: In la siiyo carruurta awood ay wax iskaga qabtaan iyo kalsoonida ay isku qabaan.

Farsamooyin:

• Sii xulasho
  
  
• Ka fogow inaad wax walba xal u keento
  
  
• Weydii taladooda
  
  
• Muujiso aaminaad
  
  
• Bar carruurta xirfadaha nolosha
  
  

Natiijo: Carruurtu waxay dareemayaan kalsooni iyo in ay yihiin dad muhiim ah oo go’aan qaadan kara.

Cutubka 5: Praise (Amaanta)

Ujeeddo: In si wax dhisaysa oo macno leh loo amaano carruurta si aysan ugu tiirsanaan amaanta si joogto ah.

Farsamooyin:

• Sharax waxa aad aragtay (tusaale: “waad nadiifisay qolka si fiican”)
  
  
• Sheeg saamaynta: “taasi waxay iga dhigeysaa mid faraxsan inaan arkayo sida aad u dadaashay”
  
  
• Ka tag fursad ay iyagu is amaanaan
  
  

Natiijo: Carruurtu waxay baranayaan in ay qiimeeyaan dadaalkooda, halkii ay sugi lahaayeen “waad fiican tahay” mar walba.

Cutubka 6: Freeing Children from Playing Roles( In carruurta laga xoreeyo sumado xun (doorar)

Ujeeddo: In laga caawiyo carruurta inay iska saaraan sumadaha xun sida “kan madax adag” ama “kan daciifka ah.”

Farsamooyin:

• Ka fogow inaad ku celceliso dabeecad xun
  
  
• Raadi waqti uu caruurta si kale isu muujin karo
  
  
• Muujin kalsooni in ay is beddeli karaan
  
  
• Sheeg isbeddel kasta oo togan
  
  
• Samee door cusub
  
  

Natiijo: Carruurtu waxay fursad u helaan inay kobciyaan dabeecado wanaagsan oo ka duwan sidii hore.

W/Q: Nadiira Tissue

Gunaanad: What’s It All About, Anyway?

Ujeeddo: Soo koobid guud oo muujinaysa in xiriir wanaagsan oo ku dhisan ixtiraam iyo faham uu yahay furaha korinta carruurta.

Fariinta ugu weyn: Bar carruurta in ay dareemaan la qiimeeyo, faham badan, isla markaana la siiyo fursad ay ku bartaan nolosha

 

⸻

 

Gunaanad Buugga: Sida Carruurta Loola Hadlo Si Ay U Dhageystaan, Oo Loo Dhageysto Si Ay U Hadlaan

Buuggani waa hagis muhiim ah oo furaya albaab cusub oo xiriir ah oo dhexmara waalidiinta, macallimiinta iyo carruurta. Waxay qoraayaashu (Adele Faber iyo Elaine Mazlish) si fudud oo firfircoon u sharraxayaan sida carruurtu u rabaan in loola hadlo – si ixtiraam leh, dulqaad leh, iyo qalbi furnaan leh.

Waxa uu buuggu xoojiyay in:

• Dareenka carruurta la tixgeliyo oo la aqbalo.

• Waalidku ka baxo doorka amrayaa ama ciqaabayaa.

• Carruurta la siiyo awood ay ku xalliyaan dhibaatooyinkooda.

• Amaanta iyo dhiirrigelinta loo adeegsado si dhisaysa.

• Xiriir lagu dhiso kalgacayl, faham iyo wada-shaqayn.

Natiijada: Carruurtu waxay noqdaan kuwo leh kalsooni nafeed, dareen ammaan, iyo awood ay ku noolaadaan nolol qoys oo wanaagsan.

⸻

Talooyin: Maxaa Looga Faa’iidayaa Akhrinta Buuggan?

✅ Haddii aad tahay waalid: Buuggu wuxuu kaa caawinayaa inaad wax badan fahanto dareenka iyo dabeecadda carruurtaada. Waxa uu badbaadin karaa waqti, muran iyo walbahaar.

✅ Haddii aad tahay macallin: Waxaad ka baran kartaa sida ardayda loola macaamilo marka ay la tacaalayaan niyad-jab, xanaaq, ama is-faham la’aan.

✅ Haddii aad la tacaalayso caruur dhibaato leh: Buuggani ma aha kaliya “theoretical”, wuxuu leeyahay tusaalooyin nolol maalmeed ah iyo xalal si toos ah loo adeegsan karo.

✅ Haddii aad rabto qoys faraxsan iyo xiriir daggan: Wuxuu kaa caawinayaa in carruurta aad baro xallinta dhibaatooyinka, mas’uuliyadda, iyo is-ixtiraamka.

⸻

Gunaanad ahaan, “How to Talk So Kids Will Listen & Listen So Kids Will Talk” waa buug uu akhriyo qof kasta oo jecel kobcinta xiriir wanaagsan oo uu la yeesho carruur. Waa buug aan ahayn mid akhris kaliya la dhammaysto, balse ah mid la falanqeeyo, la tijaabiyo, lana lafa-guro si joogto ah.

Akhri – Faham – Dhaqan-geli. Carruurtaada ayaad kaga tagi doontaa dhaxal aan la iloobi karin.