Nuxurka Buugga مقدمة ابن الخلدون

 Hordhac

Buugga Muqaddimah Ibn Khaldun waa mid ka mid ah qoraallada ugu muhiimsan ee la xiriira taariikhda, cilmiga bulshada, siyaasadda, dhaqaalaha, iyo horumarka bulshooyinka. Wuxuu Ibn Khaldun (1332–1406) qoray buuggan isagoo ujeedadiisu ahayd inuu sharaxo qaababka ay bulshooyinku u dhismaan, u kobcaan, una burburaan.

Muqaddimah wuxuu hordhac u ahaa kitaabkiisa weyn ee “Kitab al-‘Ibar”, kaasoo ah taariikh guud oo ka hadlaysa ummadaha iyo boqortooyooyinkii soo maray dunida. Si kastaba ha ahaatee, Muqaddimah wuxuu noqday buug si gaar ah caan u noqday, maadaama uu si cilmi ah u falanqeeyay arrimaha bulshada, dhaqaalaha, iyo xukunka.

Ibn Khaldun wuxuu buuggan ku aasaasay fikrado badan oo maanta loo aqoonsaday inay saldhig u yihiin cilmiga bulshada (sociology), cilmiga taariikhda (historiography), iyo cilmiga siyaasadda (political science). Wuxuu aad uga hadlayaa asabiyyah (midnimada qabiilka ama bulshada) iyo doorka ay ku leedahay horumarka dawladaha iyo bulshooyinka.

Buuggu wuxuu ka kooban yahay 6 cutub, kuwaasoo mid walba si qoto dheer u falanqeeya arrimaha taariikhda iyo bulshooyinka.

Dulmar Kooban ee Cutubyada

Cutubka Koowaad: Cilmiga Taariikhda iyo Sida Loo Fahmo

Cutubkan wuxuu Ibn Khaldun ku sharxayaa cilmiga taariikhda, muhiimaddiisa, iyo sida ay taariikhyahannadu u qorayaan dhacdooyinka. Wuxuu dhaliilayaa khaladaadka ay sameeyaan taariikhyahannada hore, isagoo muujinaya sida ay u buunbuuniyaan dhacdooyinka ama u dafirayaan xaqiiqooyinka.

Wuxuu Ibn Khaldun sharxayaa in taariikhdu aysan ahayn oo kaliya xuska dhacdooyinka la soo dhaafay, balse ay tahay cilmi laga fahmi karo sababaha ay bulshooyinku u horumaraan ama u burburaan.

Cutubka Labaad: Bulshooyinka iyo Isbeddelkooda

Cutubkan wuxuu sharxayaa sida bulshooyinku u dhismaan, u kobcaan, una burburaan. Wuxuu Ibn Khaldun si gaar ah uga hadlayaa asabiyyah, taasoo ah midnimada iyo awoodda bulshada.

Wuxuu sharxayaa in bulshooyinku ay maraan heerar kala duwan oo ay ka mid yihiin:

•Marxaladda bilowga: Marka qabiilo ama bulsho dhisanto.

•Marxaladda koboca: Marka ay helaan hoggaan adag.

•Marxaladda xasilloonida: Marka ay bulshadu gaarto horumar dhaqaale iyo mid siyaasadeed.

•Marxaladda burburka: Marka ay bulshadu ku dhacdo daciifnimo, xukun xumo, iyo kala qaybsanaan.

Cutubka Saddexaad:  Xukunka, Boqortooyooyinka, iyo Dowladnimada

Cutubkan wuxuu si qoto dheer uga hadlayaa sida ay dawladuhu u dhashaan, u koraan, una burburaan. Wuxuu Ibn Khaldun sheegayaa in dawladuhu ay maraan shan marxaladood:

1.Hoggaan Adag – Hoggaamiyaha wuxuu la yimaadaa awood xoog leh.

2.Koboc Siyaasadeed iyo Dhaqaale – Dawladda waxay gaartaa heer horumar.

3.Xasillooni iyo Laba-Jibbaarid Horumar – Dawladdu waxay isku daydaa inay sii xoojiso nidaamka.

4.Daciifnimo iyo Musuqmaasuq – Hogaamiyeyaashu waxay noqdaan kuwo ku tiirsan raaxada iyo canshuuraha oo kordhiya culayska shacabka.

5.Burbur – Dawladda waxaa beddela qabiil ama bulsho kale oo cusub.

Cutubka Afraad: Dhaqaalaha iyo Wax-soo-saarka

Cutubkan wuxuu sharxayaa sida dhaqaalaha u saameeyo horumarka dawladaha iyo bulshooyinka. Wuxuu Ibn Khaldun si qoto dheer uga hadlayaa:

•Doorka shaqada iyo wax-soo-saarka (productivity).

•Saamaynta canshuuraha iyo maamulka dhaqaalaha.

•Sida musuqmaasuqa iyo xad-dhaafka cashuuraha ay u burburiyaan dawladaha.

Wuxuu Ibn Khaldun cadeeyay in haddii dawladdu canshuurta aad u kordhiso, dadka wax-soo-saaraya ay yaraanayaan, taasoo keenta dhaqaale burbur.

Cutubka Shanaad: Cilmi, Farsamada, iyo Waxbarashada

Cutubkan wuxuu si qoto dheer uga hadlayaa:

•Sida bulshooyinku u horumariyaan cilmiga, suugaanta, iyo farsamada.

•Doorka waxbarashada iyo aqoonta ee horumarka ummadaha.

•Saamaynta diinta, falsafadda, iyo xisaabta ee nolosha bulshada.

Wuxuu Ibn Khaldun sharxayaa in bulshooyinku ay horumar badan gaaraan marka ay xoogga saaraan cilmi-baarista iyo waxbarashada.

Cutubka Lixaad: Diinta, Falsafadda, iyo Cilmiga Sayniska

Cutubkan wuxuu sharxayaa xiriirka u dhexeeya diinta, falsafadda, iyo sayniska. Wuxuu Ibn Khaldun falanqeeyay:

•Doorka diinta ee bulshada.

•Sida falsafaddu u saameyso fikirka bulshada.

•Cilmiga xiddigiska (astronomy) iyo xiriirkiisa nolol maalmeedka.

Wuxuu Ibn Khaldun dhaliilay falsafadda Aristotelian-ka ah ee waqtigiisa jirtay, isagoo ku adkeystay in aqoonta lagu saleeyo cilmi baaris dhab ah.

Gunaanad

Buugga Muqaddimah waa mid ka mid ah qoraalladii ugu horreeyay ee si cilmi ah u falanqeeyay xeerarka bulshada, siyaasadda, iyo dhaqaalaha. Wuxuu Ibn Khaldun si qoto dheer u sharxay sababaha ay dawladaha iyo bulshooyinku u kobcaan una burburaan, isagoo isticmaalaya cilmi iyo khibrad dhabta ah.

Fikirrada Ibn Khaldun ee asabiyyah, dhaqaale xukunka saameeya, iyo marxaladaha dawladaha wali waa kuwo la adeegsado maanta, wuxuuna si weyn u saameeyay cilmi-baarayaasha casriga ah ee ku xeel dheer sociology, economics, iyo political science.

Muqaddimah waa buug ay tahay in la akhriyo haddii la rabo in si qoto dheer loo fahmo qaab-dhismeedka bulshooyinka iyo sababaha horumarkooda ama burburkooda.

Nadiira Tissue☘️